درس اول
اهميت مباحث اعتقادي
اهميت و ارزش هر علمي بستگي به موضوع آن دارد و در ميان تمام علوم علم اعتقادات شريف ترين و با ارزش ترين موضوع را دارد.
اساس و زير بناي تمام حرکات مادي و معنوي هر انساني اصول عقايد اوست که اگر سالم و صحيح، قوي و بي عيب باشد اعمال و حرکات، افکار و بينش هاي مختلف او صحيح و شايسته خواهد بود.
بنابراين کيفيت و کميت توجه هر انساني به فروع دين (که برنامه هاي عملي اسلام است) بستگي به ميزان اعتقاد وي به اصول دين دارد. از طرف ديگر در ميان اصول اعتقادي مساله خداشناسي از اهميت و شرف خاصي برخوردار است، زيرا اساس و ريشه همه مسائل عقيدتي و هسته مرکزي تمام افکار جهان بيني انسان موحد، خداشناسي اوست.
قال الصادق عليه السلام: لو يعلم الناس ما في فضل معرفه الله ما مدوا اعينهم الي ما متع به الاعداء من زهره الحياه الدنيا و نعيمها و کانت دنيا هم اقل عندهم مما يطئونه بارجلهم (اگر مردم مي دانستند که شناخت خدا چقدر با ارزش است به شکوفه هاي رنگين دنيا چشم نمي دوختند و دنيا نزد آنان بي ارزشتر از خاک بود)1
با اين مقدمه کوتاه اهميت بحث در اصول عقايد به ويژه اصل توحيد را آغاز کنيم فوايد و نتايج اعتقاد به دين را بيان مي کنيم.

آثار اعتقاد به دين
1 ـ دين به زندگي محتوي مي دهد، اگر دين را از زندگي جدا کنيم جز پوچي و سرگرداني و تکرار، چيزي نمي يابيم.
2 ـ دين رفع تحير مي کند، تحير ازاينکه: کجا بودم ـ کجا هستم ـ براي چه هستم ـ به کجا ميروم. قال علي عليه السلام: رحم الله امرء علم من اين و في اين والي اين. حضرت علي عليه السلام فرموده: خداوند رحمت کند کسي را که بداند کجا بوده و کجا هستو کجا خواهد رفت.
3 ـ انسان ذاتا تشنه و عاشق کمال است و تنها دين است که انسان را به کمال واقعي هدايت مي کند. قال الباقر عليه السلام عليه السلام: الکمال کل الکمال التفقه في الدين و الصبر علي النائبه و تقدير المعيشه امام باقر عليه السلام فرمود: کمال کامل در بصيرت در دين و صبر بر مشکلات و اقتصاد و امور زندگي است.2
4 ـ آرامش رواني تنها در پناه دين است، انسان فاقد دين هميشه همراه با اضطراب، ترس، ناراحتي، پريشاني و سرگرداني مي باشد. اگر توجهي به آمارهاي جهاني کنيم بيشترين بيماريهاي رواني و عصبي در جامعه هايي است که در آنها از دين خبري نيست. الذين آمنوا و لم يلبسوا ايمانهم بظلم اولئک لهم الامن و هم مهتدون آنها که ايمان آوردند خود را با ستم آلوده نکردند آرامش و امنيت براي آنهاست و آنها ره يافتگانند.3
5 ـ تلاش و اميد در پناه دين، آنگاه که حوادث سخت و پيچيده در زندگي انسان رخ مي دهد و همه درها را به روي خود بسته مي بيند و در برابر مشکلات احساس ضعف و ناتواني مي کند تنها ايمان به مبدا و معاد است که به ياري او شتافته و به او نيرو مي دهد و دراين هنگام مي فهمد که تنها نيست و تکيه گاهي بزرگ دارد، پس با عشق و اميد به تلاش و کوشش ادامه مي دهد و بر سختيها چيره مي شود. بنابراين ايمان به مبدا و معاد تکيه گاه بزرگي براي انسان و مايه استقامت و پايمردي اوست و از همين رو رسول گرامي اسلام مي فرمايد: المومن کالجبل الراسخ لاتحرکه العواصف مومن همانند کوه استوار است که او را بادهاي سخت حرکت نمي دهد. چند حديث از حضرت علي عليه السلام در فوايد دين 4
1 ـ الدين اقوي عماد دين قوي ترين تکيه گاه است.
2 ـ صيانه المرء علي قدر ديانته حفظ شدن انسان به مقدار ديانت اوست.
3 ـ الدين افضل مطلوب دين بهترين طلب شده است.
4 ـ اجعل الدين کهفک دين را پناهگاه خودت قرار ده.
5 ـ الدين يصد عن المحارم دين انسان را از گناهان باز مي دارد.
6 ـ سبب الورع صحه الدين درستي دين باعث پرهيزکاري است.
7 ـ يسير الدين خير من کثير الدنيا مقدار کمي از دين، از دنياي فراوان بهتر است.
8 ـ من رزق الدين فقد رزق خير الدنيا و الاخره به هر کس دين روزي شد همانا خير دنيا و آخرت داده شده است.
9 ـ الدين نور دين نور است.
10 ـ نعم القرين الدين دين همراه خوبي است.
دين و تامين عدالت اجتماعي حقيقتا قلم و بيان از تبيين آثار شناخت خداوند و نقش آن در زندگي فردي اجتماعي انسان ناتوان است و اگر انسان ارزش اين شناخت را به درستي بداند به هيچ چيزي جز آن نمي انديشد.
از امام رضا عليه السلام پرسيدند فلسفه عقيده به خدا و پيغمبران و امامان و آنچه از جانب او آمده چيست؟ حضرت فرمودند: لعلل کثيره منها ان من لم يقر بالله عزوجل لم يجتنب معاصيه و لم ينته عن ارتکاب الکبائر و لم يراقب احدا فيما يشتهي و يستلذ من الفساد والظلم....5، علتهاي بسياري دارد يکي از آنها اين است که کسي که معتقد به خدا نيست از گناهان اجتناب نمي کند و مرتکب معصيتهاي بزرگ مي شود و در انجام هر ظلم و فسادي که برايش لذت بخش است از هيچ کسي حساب نمي برد. طبيعي است کسي که اعتقاد به خدا و قيامت نداردف عدالت ـ برابري ـ ايثار ـ از خود گذشتگي و بطور کلي همه مسائل اخلاقي از نظر او پوچ و بي محتوي و خالي از مفهوم است، براي چنين فردي فرقي بين ظالم و عادل ـ نيکوکار و جنايتکار نيست زيرا در نظر او همه با مرگ به يک نقطه مساوي مي رسند، پس چه چيزي مي تواند مانع اين انسان از فساد و هوسراني باشد؟ در نتيجه اعتقاد به خدا و قيامت باعث مي شود انسان خود را در برابر هر حرکتي مسئول بداند، انسان معتقد باور دارد که کوچک ترين عمل زشت و زيباي او حساب دارد. فمن يعمل مثقال ذره خيرا يره و من يعمل مثقال ذره شرا يره 6 هر کس به اندازه ذره اي خوبي يا بدي کند آنرا خواهد ديد.
اين اعتقاد زمينه ساز عدالت اجتماعي است اينجاست که بايدها و نبايدهاي اخلاقي معنا پيدا مي کند و معتقدين به دين انسانهايي ايثارگر ـ متقي و پرهيزکار ـ جدي و کوشا خواهند بود. چرا بسياري از مسلمانان به نتايج فوق نرسيده اند؟
پس از بيان مباحث گذشته و نتايج و فوايدي که براي دين و اعتقاد به آن بيان کرديم اين سوال مطرح مي شود که اگر دين به زندگي محتوي مي دهد و انسان را از تحير و سرگرداني نجات مي دهد و سبب کمال و سعادت است و اگر دين موجب آرامش و زمينه ساز عدالت اجتماعي است پس چرا بيشتر مسلمانان به اين نتايج نرسيده اند؟! جواب اين سوال را با روايتي از امير المومنين عليه السلام بيان مي کنيم که فرمودند: الايمان اقرار باللسان و معرفه بالقلب و عمل بالجوارح7، ايمان اقرار به زبان و شناخت قلبي و عمل با اعضا و جوارح است.
روشن است که دين و ايمان اغلب مسلمانان از مرحله اول تجاوز نکرده و در نتيجه ايمان زباني بدون معرفت و بدون عمل اثر و فايده اي ندارد و به فرمايش امام صادق عليه السلام: لا معرفه الا بالعمل فمن عرف دلته المعرفه علي العمل و من لم يعمل فلا معرفه له، شناخت و معرفت نيست مگر با عمل و هر کس معرفت پيدا کرد به عمل راهنمائي مي شود پس هر کس عمل ندارد معرفت ندارد8.
در نتيجه آن فوايد و آثار هنگامي ظاهر مي شود که ايمان به قلب رسيده و از قلب بوسيله عمل در جوارح و اعضا ظاهر شود.

تمرين
1 ـ چرا بحث در اصول دين اهميت دارد؟
2 ـ آثار اعتقاد به دين را بطور فشرده بيان کنيد؟
3 ـ فلسفه به خدا و پيامبران و امامان چيست؟
4 ـ چرا جوامع مذهبي به آثار و فوايد دين نرسيده اند؟

1 ـ وافي، جلد 10، صفحه 42.
2 ـ منتهي الامال، کلمات امام باقر عليه السلام.
3 ـ سوره انعام، آيه 82.
4 ـ غرر و درر، جلد 7، واژه دين.
5 ـ ميزان الحکمه، واژه معرفت.
6 ـ سوره زلزال، آيه 7 و 8.
7 ـ بحار الانوار، جلد 69، صفحه 68.
8 ـ اصول کافي، باب کسي که ندانسته عمل کند (حديث دوم)